ISBN: Ostalo
Godina izdanja: 1965.
Autor: Domaći
Jezik: Srpski

Knjaževac

Prvo izdanje svakako najlepšeg i najpoetskoijeg Kišovog dela.
Omot iskrzan, ali ceo, unutrašnjost vrlo dobro očuvana, bez pisanja, cepanja itd. Sve se vidi na slikama.

„Bašta, pepeo“ je roman srpskog književnika Danila Kiša objavljen 1965. u izdanju beogradske Prosvete u biblioteci „Jugoslovenski pisci”. U pitanju je drugi deo trilogije „Porodični cirkus”, za kojim sledi roman „Peščanik”, a kojem prethodi zbirka priča „Rani jadi”. Ovim delom Kiš se potvrdio kao zreli književnik i postao nezaobilazno ime u srpskoj prozi.[1]

Roman „Bašta, pepeo” ispripovedan je u prvom licu, iz perspektive dečaka Andreasa Sama. Oblikovan je kao niz slabo povezanih i nedorečenih epizoda iz Samovog detinjstva tokom Drugog svetskog rata, sa posebnim osvrtom na odnos dečaka prema ekscentričnom ocu Eduardu, koji je u isti mah predstavljen kao pesnik, ludak, genije, kukavica, prorok i mučenik. Kiš je, odbijajući da iznese moralni sud o Eduardovom ponašanju, stvorio kompleksni lik zagonetnog i poluludog čoveka elokvetnog jezika i maštovitog uma, koga napušta razum i trezvenost u kriznim vremenima.[2] U romanu su prisutne dve naizgled suprotne pripovedačke strategije: prva izrazito lirska, usmerena na unutrašnji svet junaka, njegove roditelje i sestru, dok je druga usmerena na stvari i predmete. Književni kritičari su ovu drugu strategiju vezali za francuski „novi roman”, s tim da Kiš nije doslovno preuzeo ovaj postupak, već mu se suprostavio oblikujući ga u skladu sa sopstvenim poetičkim načelima. Tako usmerenost na predmete i detaljni opisi enterijera ne dovode do potčinjavanja i „zatrpavanja” likova, već predstavljeni predmeti često imaju funkciju saopštavanja nečeg iz emotivnog i intelektualnog života junaka.[3]

Veliki deo romaneskne priče je autobiografski utemeljen na Kišovom životu. Pisac je u razgovoru istakao: U romanu „Bašta, pepeo” radi se o metafori, o stahopoštovanju deteta prema ocu. Otac je uvek veličina. To je skoro frojdovski problem: tokom izvesnog perioda, otac predstavlja kralja u odnosu na dete, on je omnipotentan. U romanu „Bašta, pepeo” hteo sam da razvijem tu metaforu sa idejom da jednog dana još nešto napišem o ocu.[4] Roman je preveden na nekoliko svetskih jezika uključujući engleski, francuski, nemački, mađarski i poljski jezik.[2]

Fabula
 UPOZORENjE: Slede detalji zapleta ili kompletan opis!
Danilo Kiš
Danilo Kiš
Roman „Bašta, pepeo” ispripovedan je u prvom licu, iz perspektive dečaka Andreasa Sama. On ima stariju sestru Anu, majku Mariju, za koju je posebno vezan, i oca Eduarda Sama, koji se poslednjih godina svog života ponašao ekscentrično. Njegova majka je Srpkinja iz Crne Gore, a otac Jevrejin. Na početku dela dat je niz nepovaznih epizoda iz Samovog detinjstva: jutarnja buđenja, porodični izleti, vest o ujakovoj smrti koja kod dečaka budi svest o prolaznosti, kao i kraći portreti gospođice Edit i gospodina Gavanskog.

Dalje se roman fokusira na Samovog oca Eduarda. Dečakov otac je napisao knjigu pod imenom „Red vožnje autobuskog, brodskog, železničkog i avionskog saobraćaja”. Iako mu je prvobitna ideja bila da napiše treće izdanje klasičnog saobraćajnog bedekera, rukopis je vremenom postajao neobični spis u kome se vrši pokušaj spoja svih gradova, mora, kopna, nebesa i meridijana, sa primesama pobune protiv Boga i stvaranje nove religioznosti na temeljima panteizma. Takav „anarhični” i „hagiotični” tekst, skriven iza „nevinog” naslova, nije želela nijedna izdavačka kuća da objavi, te je Eduard bio prisiljen da vrati novac dobijen kao avans od izdavača i reklamnih oglašivača. Pritisnuti poveriocima i progonom Jevreja, porodica se prvobitno seli u siromašno naselje gde žive Romi, potom u kuću pored slepog železničkog koloseka, da bi se na kraju povukli u selo kod očevih rođaka. Na selu rođaci uviđaju da je Sam sišao sa uma, da se ponaša kao starozavetni prorok, kune ljude i životinje a sebe doživljava kao osobu koja će svojom žrtvom da ispuni proročanstvo i iskupi čovečanstvo od greha. Ubrzo porodica Sam odlazi dalje i dolazi kod drugih rođaka, strica Ota, strine Rebeke i strine Neti, gde se smeštaju u kuću za služinčad (Verovatno negde u Mađarskoj). U novom okruženju i u novoj školi Andreas Sam se takmiči u učenju sa Julijom Otom. Nakon suparništva nastaje međusobna simpatija, te dolazi do prvog poljupca u senu. Usled erotskih snova dečak razmišlja o grehu i strastveno čita ilustrovanu Bibliju.

Eduard u jesen i zimu miruje povučen u sopstvena razmišljanja, ali se budi na proleće, kada kreće u svoje dugotrajne šetnje, vodi sam sa sobom religiozne monologe i opija se danima po kafanama. Njegovo ponašanje izaziva nepoverenje u crkvenim krugovima i među fašističkom omladinom. Oni se dogovaraju da ga linčuju, ali Eduard ih sprečava svojom rečitošću. Nakon ovog ispada Eduard se naizgled smirio. Dok je brao koprive za čorbu, dolazi do verbalnog sukoba između oca i sina. Eduard odlazi u Budimpeštu gde se prijavljuje vlastima jer je Jevrejin, i sinu sa putovanja donosi tesarski pribor. Uskoro zajedno sa jevrejskom porodicom Rajnvajn odlazi u zatvor u okviru jevrejskog geta, gde ga porodica posećuje. Eduard je u zatvoru potpuno promenjen. Izgubio je od sopstvenog buntovništva i želi da se vrati kući. Uskoro ga odvode u Aušvic, a iza njega je ostala poruka napisana na parčetu koverte, koju je izbacio iz voza, moleći nalazača da poruku dopremi njegovoj porodici. U njoj moli da mu pošalju nove košulje. Dečaku se godinama kasnije pričinjavalo da susreće oca prerušenog pod različitim maskama, odbijajući da poveruje da mu je otac stradao u logoru.

Potom u romanu sledi digresija iz očeve prošlosti, koju je dečak sastavio na osnovu različitih priča koje je čuo. Osim očevog porekla, opisuje se trenutak kada je mladi Eduard bio u kafani 1930, lečeći tugu nakon neuspešne ljubavi prema pekarki Horgoš i neuspešnog poslovnog poduhvata sa parnom pekarom, gde se odigrao sudbonosan susret sa budućom ženom Marijom. Čitalac se obaveštava da su i njegovi rođaci vremenom nestali u logoru. Potom sledi niz epizoda vezanih za psa Dinga, a potom i sećanja kako je Andreas Sam sa svojom majkom provodio večeri gladujući. Roman se završava dečakovom prvom pesmom, potom lirskim opisom pokućstva koje polako propada i sećanja na skupljanje šišarki za ogrev u sumrak.

Danilo Kiš (mađ. Kiss Dániel; Subotica, 22. februar 1935 — Pariz, 15. oktobar 1989) bio je srpski i jugoslovenski književnik i akademik. Kiš je bio romanopisac, esejista, kritičar, prevodilac i dopisni član Srpske akademije nauka i umetnosti.[1] Smatra se jednim od najznačajnijih srpskih književnika 20. veka a njegova dela prevedena su na sve vodeće svetske jezike.[2]

Biografija
Danilo Kiš je rođen od oca Eduarda Kiša, mađarskog Jevrejina i majke Milice Dragićević, pravoslavne Srpkinje ili Crnogorke sa Cetinja.[3] [4]

Prezime njegovog oca je u momentu kada se rodio bilo je Kon ali je otac mađarizovao svoje prezime promenivši ga u Kiš.

Do 1942. godine je živeo sa roditeljima u Novom Sadu, gde je pohađao prvi razred osnovne škole, a zatim je prešao u Mađarsku, u očev rodni kraj, gde je završio osnovnu školu i dva razreda gimnazije. Nakon odvođenja njegovog oca u Aušvic 1944. godine, sa ostatkom porodice je repatriran na Cetinje posredstvom Crvenog krsta. Tamo je Kiš živeo do kraja svog školovanja.

Na Filozofski fakultet u Beogradu Kiš se upisao 1954. godine, a u septembru 1958. godine je kao prvi student diplomirao na katedri za opštu književnost.

Kiš je bio venčan za Mirjanu Miočinović od 1962. do 1981; nakon razvoda braka živeo je sa Paskal Delpeš sve do svoje smrti. Preminuo je 15. oktobra 1989. u Parizu, gde se jedno vreme i lečio. Sahranjen je po sopstvenoj želji po pravoslavnom obredu[5] u Beogradu u Aleji zaslužnih građana na Novom groblju.

Šest meseci pre smrti snimio je seriju `Goli Život` u Izraelu u saradnji sa Aleksandrom Mandićem. Serija je emitovana šest meseci posle njegove smrti.

Mark Tompson je napisao knjigu „Izvod iz knjige rođenih: Priča o Danilu Kišu” i za nju dobio nagradu „Lora Šenon za savremene evropske studije” 2016. godine.[6] Milivoje Pavlović je 2016. godine objavio monografsku studiju „Venac od trnja za Danila Kiša” COBISS.SR 223017228[7] Knjiga je prevedena na više jezika (mađarski, francuski, italijanski).[8]

Dela

Poštanska marka s likom Danila Kiša, Pošta Crne Gore
Svoje prve radove je objavio 1953. godine i to su:

Oproštaj s majkom. – Omladinski pokret. XII: 3 (1. april 1953) 4.
Sjutra. – Pjesma o Jevrejki: motiv iz 1941. – Susreti. I: (3. april 1953) 147.
Odjek iz djetinjstva . – Omladinski pokret. XII: 10 (15. jul 1953) 7.
Susret s majkom u jesen. – `Kraju mog djetinjstva...`. – Zapisi na listu. – Polet. I: 4 (1953) 222-223.
Crveni bik. – Susreti. I: 7-8 (1953) 465-466.
Kao student, objavljivao je pesme, eseje, pripovetke i prevode sa mađarskog, ruskog i francuskog jezika, najviše u Vidicima u čijem je uredništvu bio od oktobra 1957. godine do aprila 1960. godine.

Njegov prvi roman, „Psalm 44“, nastao je 1955. godine, a potom i „Mansarda“, 1960. godine. Njegova prva objavljena knjiga sadrži u jednom tomu romane Psalm 44 i Mansarda.

Roman „Bašta, pepeo“ je prvo značajnije prozno delo Danila Kiša, objavljeno 1965. godine u Beogradu. Nastalo je za vreme njegovog boravka u Strazburu, gde je radio kao lektor za srpskohrvatski jezik od 1962. godine do 1964. godine. U to vreme nastali su i njegovi prevodi Lotreamona, Verlena, Kenoove Stilske vežbe i pesme Endre Adija. Knjiga priča Rani jadi, objavljena je 1970. godine u Beogradu i predstavlja začetnu knjigu Porodičnog ciklusa.

Roman „Peščanik“ objavljen je 1972. godine i dobio je NIN-ovu nagradu koju je nekoliko godina kasnije Kiš vratio. Iste godine je objavio zbirku eseja „Po-etika“. Kao lektor za srpskohrvatski jezik, Kiš je radio na Univerzitetu u Bordou 1974. godine kada je izašla druga knjiga zbirke „Po-etika“ (intervjui). „Grobnicu za Borisa Davidoviča“ čine sedam poglavlja jedne zajedničke povesti, a objavljena je 1976. godine u Beogradu i Zagrebu. Krajem te godine počeli su napadi na knjigu, navodno zbog plagijata. Napadi traju mesecima. Posle kraćih polemičkih odgovora 1977. godine Kiš je napisao „Čas anatomije“. Iste godine, za Grobnicu Borisa Davidoviča dobio je nagradu Ivan Goran Kovačić. Esejističko-polemički spis „Čas anatomije“ objavljen je 1978. godine. Godinu dana kasnije, za tu knjigu je dobio nagradu Željezare Sisak. Od jeseni 1979. godine živeo je u Parizu i četiri godine je radio kao lektor na Univerzitetu u Lilu. Za svoj celokupni književni rad, Kiš je 1980. godine dobio francusku književnu nagradu Grand aigle d`or de la ville de Nice. Sabrana dela (Djela Danila Kiša) objavljena su 1983. godine u deset tomova u Beogradu i Zagrebu. Za zbirku pripovedaka „Enciklopedija mrtvih“ Kiš je dobio Andrićevu nagradu 1984. godine, a 1986. godine je dobio nagradu Skender Kulenović. Izabrana dela, proza u sedam knjiga izašla je 1987. godine u Beogradu i Sarajevu. Te godine je dobio Sedmojulsku nagradu. Godinu kasnije, 1988. godine, izabran je za dopisnog člana SANU i dobio je dve značajne međunarodne književne nagrade: u Italiji Premio letterario Tevere i u Nemačkoj Preis des Literaturmagazins. Iste godine je dobio i Avnojevu nagradu. Američki PEN dodelio mu je 1989. godine nagradu Bruno Schulz Prize.

Danilo Kiš je umro u Parizu 15. oktobra 1989. godine. Sahranjen je u Beogradu po pravoslavnom obredu.

Njegova posthumna izdanja iz 1990. godine su:

Život, literatura (eseji, razgovori, deo rukopisne zaostavštine), delo je izdato u Sarajevu.
Gorki talog iskustva (intervjui), delo je izdato u Sarajevu.
Godinu dana kasnije, u Beogradu je objavljena knjiga Pesme i prepevi.

U knjizi Porodični cirkus 1993. godine objavljene su, hronološkim redom, tri knjige Kišovog autobiografskog ciklusa: Rani jadi, Bašta, pepeo i Peščanik.

Njegova nedovršena knjiga priča Lauta i ožiljci izdata je 1994. godine u Beogradu, a tekstovi iz zaostavštine Skladište izlaze 1995. godine na šezdesetogodišnjicu Kišovog rođenja. Sabrana dela Danila Kiša objavljena su 1995. godine u četrnaest tomova i prevedena su na sve značajnije svetske jezike.


Bista Danila Kiša u Subotici, rad Eržebet Vajl

Pismo Danila Kiša upućeno Milošu Jankoviću za njegov rođendan 1981. godine. Na osnovu pisma kasnije je nastalo delo `Saveti mladom piscu` (1984). Nalazi se u Udruženju za kulturu, umetnost i međunarodnu saradnju Adligat u Beogradu.
Mansarda: satirična poema 1962. (roman)
Psalam 44 1962. (roman)
Bašta, pepeo 1965. (roman)
Rani jadi: za decu i osetljive 1970. (novele)
Peščanik 1972. (roman)
Po-etika 1972. (eseji)
Po-etika, knjiga druga 1974. (intervjui)
Grobnica za Borisa Davidoviča: sedam poglavlja jedne zajedničke povesti 1976. (pripovetke)
Čas anatomije 1978. (polemike)
Noć i magla 1983. (drame)
Homo poeticus 1983. (eseji i intervjui)
Enciklopedija mrtvih 1983. (pripovetke)[9]
Gorki talog iskustva 1990. (intervjui)
Život, literatura 1990. (eseji)
Pesme i prepevi 1992. (poezija)
Lauta i ožiljci 1994. (pripovetke)
Skladište 1995. (eseji i pripovetke)
Varia 1995. (eseji i pripovetke)
Pesme, Elektra 1995. (poezija i adaptacija drame „Elektra“)
Njegova prepiska je objavljena u knjizi „Iz prepiske” krajem 2021. godine.[10]

Nagrade i priznanja

Kišov grob u Aleji zaslužnih građana na beogradskom Novom groblju
Kiš je jedan od najprevođenijih pisaca, njegova dela prevođena su između ostalog na ruski jezik.[11] Dobitnik je niza uglednih domaćih i prestižnih međunarodnih književnih nagrada.

Ninova nagrada, 1972. godine za roman Peščanik
nagrada Ivan Goran Kovačić (1977. godine za knjigu pripovedaka Grobnica za Borisa Davidoviča)
nagrada Željezare Sisak (1978. godine za esejističko-polemički spis Čas anatomije)
francuska književna nagrada Grand aigle d`or de la ville de Nice (1980. godine, za celokupni književni rad)
Andrićeva nagrada (1984. godine za zbirku pripovedaka Enciklopedija mrtvih)
nagrada Skender Kulenović (1984. godine za zbirku pripovedaka Enciklopedija mrtvih)
Sedmojulska nagrada
italijanska književna nagrada Premio letterario Tevere, 1988. godine
nemačka književna nagrada Preis des Literaturmagazins, 1988. godine [12]
Avnojeva nagrada 1988. godine
američka književna nagrada Bruno Schulz Prize, 1989. godine
počasni građanin Subotice, 2019. posthumno[13]