ISBN: Ostalo
Godina izdanja: 2006.
Autor: Domaći
Oblast: Istorija umetnosti
Jezik: Srpski

Spomeničko nasleđe Kolubarskog i Mačvanskog okruga

Autori tekstova:
Dragon Stamenić, istoričar umetnosti
Zorica Ćeranić, etnolog
Mr Miloje Ž. Nikolić, istoričar
Rodivoje Arsić , arheolog
Tihomir Dražić, dipl. ing. arh.


Fotografije:
Milan Morković
Tihomir Dražić
Dragan Stamenić



Valjevo 2006. Mek povez sa klapnama, ćirilica, bogato ilustrovano, veliki format (28 cm).
Knjiga je, bukvalno, kao nova.


Raznorodno spomeničko nasleđe Kolubarskog i Mačvanskog okruga, stručno rekognoscirano, približeno je široj javnosti još 1953. godine preglednim izdanjem Arheološki spomenici i nalazišta u Zapadnoj Srbiji, da bi osnivanjem specijalizovanih službi i formiranjem mreže institucija u oblasti zaštite nepokretnih kulturnih dobara bila osigurana stručna briga za njegovo očuvanje. Spomenički fond koji obuhvata značajne arheološke lokalitete, dragocene primere narodnog graditeljstva, sakralna i profana zdanja izrazitih stilskih svojstava, objekte tehničke kulture i spektar istorijskih svedočanstava, uslovio je i stručni profil uposlenika jednog od najmlađih u lancu Zavoda za zaštitu spomenika kulture, Zavoda ”Valjevo”. Njihovim radom paralelno se ostvaruju dva cilja: studioznije upoznavanje prošlosti i tehnička zaštita krhkih starina od daljeg propadanja.
Kako se kroz sačuvane spomenike danas može iščitati istorija ovog područja? Jedino slaganjem složenog mozaika u koji se ugrađuju elementi koje su strpljivo, tokom dve decenije rada otkrivali valjevski stručnjaci. Sa potpunom sigurnošću se danas može konstatovati da počeci zadiru duboko u praistoriju, gde je tragove ostavila vinčanska kultura (Petnica, Čučuge, Šalitrena pećina), te da se, sporadično, prate i rimska antička artefakta (Crkvine u Rovnima, Babina Luka, Anine kod Ćelija) i ona iz doba ranog hrišćanstva (Jerinin grad kod Brangovića).
Ali, ne otkriva samo njih arheologija. Ovde je arheologija i puni srednji vek, čak i oni njegovi delovi kojima se u drugim krajevima bavi istorija umetnosti. Tako je tridesetogodišnja uprava kralja Dragutina severnim krajevima srpske države, posle Deževskog sporazuma i njegove abdikacije 1282. godine upamćena jedino u legendi, a arheološkim istraživanjima otkrivena potpuno nepoznata crkva u Dićima, zadužbina tajnovitog čelnika Vlkdraga iz vremena kralja Stefana Dečanskog. Tek se doba Despotovine, uz arheološki osvedočene ostatke Šabačke tvrđave, one u Dokmiru, Markovoj crkvi kod Slovca ili Gračanici, iščitava u osobenoj celini u Slavkovici. I potonja epoha ostala je skrivena pod zemljom sve dok nisu istraženi monumentalni ostaci kompleksa Velimirovih dvora kod Ključa. Arheologija bi, bez sumnje, i ubuduće mogla značajno da menja i dopunjuje naše poznavanje starije prošlosti ovog područja.
Nešto više podataka postoji o periodu koji, tokom turske vladavine Balkanom, nastaje posle obnove Pećke Patrijaršije 1557. godine. Izuzev turskog mosta na Ljuboviđi, hrišćanski sakralni spomenici su i dalje jedini svedoci stvaranja, ali kako pokazuju i Tronoša i Jovanja i Ćelije i Pustinja, polet u izgradnji ne prati očekivani kvalitet ukrašavanja unutrašnjosti. U zatišju izvora posle migracionih pomeranja Velikom seobom 1699. godine, očito su nesigurne prilike i skromna sredstva uslovili brvnaru kao preovladavajuću formu crkve, što je usled propadljivosti materijala teško dokazati. Posle pogroma u poslednjoj deceniji l8. veka, kada je prema zapisu Hadži - Ruvima popaljeno mnoštvo crkava u okolini Valjeva, predustanička Srbija obnavlja stare (Krivaja, Stepanje, Krčmar) i utemeljuje nove hramove, čiji je jedan od najlepših izdanaka brvnara u Miličinici. Spomeničko nasleđe ovog doba proširuje se nizom svedočanstava o visokim dometima narodnog graditeljstva, kakvi su Muselimov konak u Valjevu, Ilića kuća u Nepričavi, kompleksna okućnica Jevrema Pavlovića u Trbosilju ili Protina vodenica u Brgulama, na primer.
Značajne istorijske ličnosti, prvaci ustanaka kojima se Srbija konačno oslobađa vekovne osmanske vlasti, trajno obeležavaju ovo područje i u spomeničkom smislu (Brankovina, Nenadovića kula na Kličevcu, kuća Čitakovića u Gornjem Mušiću, okućnica Soldatovića u Bastavu). Tokom 19. veka, u novim uslovima, stvara se i jezgro urbane matrice naselja, kao Tešnjar i ulica Kneza Miloša u Valjevu, ili u Šapcu Gospodar Jevremova ulica i, potom, Velika pijaca sa neorenesansnim kućama Arambašića i Krsmanovića. Zgrade javne namene postaju obeležja gradskih sredina još polovinom pretprošlog veka, kad se podižu bolnice, škole u Valjevu, Tekerišu i Šapcu, gde se otvara i polugimnazija, Zgrada Štedionice i Načelstva, kao u Vladimircima, da bi im se tokom prve decenije 20. stoleća pridružile sudske zgrade ili apoteke. Jačanjem ekonomske moći, pre svega razvojem trgovine i mreže puteva i železnice i uspostavljanja komunikacija sa susedstvom otvaraju se mogućnosti uticaja savremenih umetničkih stremljenja, što se očituje kako u istorizmu i akademizmu (Katića kuća u Loznici, Eparhijska zgrada u Šapcu) tako čak i u duhu secesije, sačuvanom u ponekoj kući u Valjevu (Tadićeva) i Šapcu (kuće Petrovića i Simića). Obnova starih i izgradnja novih crkava prati preovladavajuće stilske tendencije (nanovo oslikana crkva manastira Tronoše dobija zvonik sa kapom u novom ruhu, obnavljaju se Čokešina i Bogovađa, zidaju crkve u Svileuvi, Pocerskom Dobriću, Šapcu, Valjevu, Mionici, Petnici ... )...


Sadržaj:
Predgovor
Uvod
Opština Valjevo
Opština Šabac
Opština Loznica
Opština Lankovac
Opština Mionica
Opština Osečina
Opština Ljig
Opština Bogatić
Opština Vladimirci
Opština Koceljeva
Opština Krupanj
Opština Ub
Opština Ljubovija
Opština Mali Zvornik
Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi 1986-2006