ISBN: Ostalo
Godina izdanja: 1981
Autor: Domaći
Jezik: Srpski

Dobrica Ćosić DEOBE I

„Prva knjiga ’druge Srbije’.“ Teofil Pančić

Jedno od najznačajnijih dela srpske književnosti posle Drugog svetskog rata, Ćosićeve Deobe su izazvale veliku pažnju i čitalaca i kritike zbog svoje tematskog i formalnog iskoraka u odnosu na tadašnje književne tokove. Naizgled istorijska epopeja o ravnogorskom pokretu u Srbiji, roman je zapravo metafora o podelama u istoriji i tradiciji srpskog naroda, o sudaru revolucije i zločina, nacionalnog mita i južnoslovenskih ideala, partizana i četnika, seljačkog i građanskog... Osim tematskog preokreta u dotadašnjoj književnosti socijalističkog realizma, Deobe su se izdvojile i osobenom kompozicijom, razgranatim unutrašnjim monologom, višeglasjem kao govorom društvenih masa u ulozi glavnog junaka, interpolacijom dokumentarnog materijala, stilskom raznovrsnošću i leksičkim bogatstvom. Ovim romanom Ćosić je 1961. godine postao dobitnik druge Ninove nagrade.

„Deobe su akt intelektualnog poštenja i spremnosti pisca da se uhvati ukoštac sa pulsirajućom savešću, svojom ili tuđom. Potresna i uzbudljiva evokacija kataklizme čoveka u ratu i tegobnih ispaštanja Srbije.“ Milan Vlajčić

„Deobe su delo koje obeležava jednu epohu, ep i drama u isto vreme.“ Petar Džadžić

„Magična knjiga.“ Oskar Davičo

________________________________________________
NOLIT Beograd, tvrd povez sa zlatotiskom
________________________________________________

Deobe su roman Dobrice Ćosića iz 1961. godine. Ovo delo nagrađeno je Ninovom nagradom za 1961.

Uvod:

Dobrica Ćosić započeo je svoj književni rad romanom Daleko je sunce 1951. godine, u kome evocira svoje ratničko iskustvo iz Narodnooslobodilačke borbe i slika moralnu i psihološku krizu ličnosti u uslovima rata. Dok je ovaj roman za sadržinu imao najsvežije događaje nacionalne istorije, drugi roman Koreni (iz 1954) uzima građu iz stvarnosti Srbije s kraja 19. veka. To je slika raskola u jednoj patrijarhalnoj porodici, ali i slika raskola u narodu. Ovde je Ćosić pažljivom psihološkom analizom razotkrio mentalitet srbijanskog sela, uočio začetke i uzroke političkih previranja, predočio nekoliko upečatljivih likova iz porodica Katić i Dačić u izmišljenom selu Prerovu.

Romanom Deobe 1961. Ćosić se ponovo vraća Drugom svetskom ratu u Srbiji. Središnja tema je deoba u narodu na partizane i četnike i posledice ove podele. Sa umetničkog stanovišta, ovaj roman donosi niz novina: dominaciju unutrašnjeg monologa, ispoljavanje mase kao književnog junaka u obliku poliloga (višeglasnog dijaloga), unošenje dokumentarnog materijala, stilsku raznovrsnost i slojevitu leksiku.

Tema:

Na prvi pogled to je istorijski roman sa temom o četničkom ravnogorskom pokretu u Srbiji, o njegovom putu od kompromisne saradnje sa partizanima u prvim ustaničkim danima 1941. pa sve do njegove vojne, istorijske i moralne kapitulacije. U taj vremenski okvir od nekoliko godina pisac je ugradio najtipičnije pojave i vidove srpskog četništva u njegovoj kontrarevolucionarnoj akciji. Ilustrovan pažljivo odabranim događajima, srpski nacionalistički pokret i četništvo u Drugom svetskom ratu naslikani su kao očajničko opiranje buržoasko-seljačke stihije, preplašene blizinom proleterske revolucije.

Međutim, Deobe su istovremeno i socijalni, ratni i psihološki roman, koji opisuje i objašnjava jednu složenu nacionalnu pojavu sa dubokom korenima u prošlosti i tradiciji. Ćosić istovremeno traži odgovor na suštinska pitanja rata i revolucije:

Može li se zločinom ići dobru?
Kada, zašto i kako dolazi do toga da se jedan nacionalni mit degeneriše u zločin i samouništenje?
Kakva je uloga mladih generacija kada se suoče sa saznanjem o preživelosti mita nacije kojoj pripadaju?
Ćosićeve Deobe suprotstavljaju srpske romantičarske ideale i slavne četničke tradicije, zasnovane na vekovnoj borbi srpskih hajduka i komita za oslobođenje od Turaka, četničkom držanju u Drugom svetskom ratu: od služenja diktatorskom režimu Kraljevine Jugoslavije u nasilju nad političkim protivnicima, do saradnje sa okupatorom u borbi protiv svog naroda.

U romanu je jasno istaknuta svesna i organizovana zloupotreba četnika-seljaka i vojnika- od strane buržoazije i predratnih političkih partija u borbi za vlast protiv nastupajućeg komunizma.

Iako pisan od strane Dobrice Ćosića, odlikovanog partizanskog borca i komuniste, roman ne slika revolucionare, već drugu stranu u građanskom ratu, onoliko objektivno koliko je to moguće iz perspektive pobednika. Zato je ravnogorski pokret, iako je korenima bio vezan za jednu pozitivnu nacionalnu tradiciju, istorijski nužno zakoračio u zločin i uništio se u svojoj kontrarevolucionarnoj borbi protiv naroda.

Piščeva hrabrost da 1961. progovori o tradicijama Srpstva, pravoslavlja i samodržavlja na kojima je u detinjstvu i sam vaspitavan, kao i da traga za ljudskim korenima jednog surovog bratoubilačkog rata, dala je delo znatne istorijske i umetničke vrednosti.

Realističkim opisima nasilja i zločina seljačkog, buržoaskog i oficirskog četničkog pokreta u romanu, Ćosić je dao odgovor na egzistencijalno pitanje: nacionalni mit gubi svoj moralni značaj kada se okrene protiv vlastitog naroda.

Likovi:

Težeći da četništvo prikaže što svestranije, Ćosić je svoje likove birao i gradio prema njihovom socijalnom poreklu i životnom opredeljenju, i time zahvatio sve društvene slojeve na koje se oslanjao ravnogorski pokret. Vojvoda Moravskog odreda Uroš Babović nije slučajno bogati seljak i vinarski trgovac. U njemu je predstavljeno imućno srpsko seljaštvo čijim je životom upravljala glad za zemljom i posedom. Mučen susretom sa mladim komunističkim pokretom u NOB, čiji moral osporava čovekovo pravo na posed, vojvoda Uroš Babović se očajnički bori i suprotstavlja, da bi na kraju pogubio i svog rođenog sina, zarobljenog komunistu.

Bata Pavlović je građanski političar, sa zvučnom doktorskom titulom donetom sa pariske Sorbone. Prikazan kao kolebljivi intelektualac sa kompleksom inferiornosti i nesređenim porodični životom, i ujedno ideolog ravnogorskog pokreta, koji veruje da će od srednjovekovnog mita o srpskom pravoslavlju moći da stvori modernu nacionalnu ideologiju, koja treba da zaodene četničko nasilje u borbi za vlast protiv komunizma.

Major Kosta Cvetić, bivši jugoslovenski oficir, nezadovoljan je svojim društvenim položajem i životom uopšte. Vaspitavan na ideji vernosti dinastiji i nacionalističkoj etici, i istovremeno protiv svoje volje zadivljen borbom partizana, on u burnim vremenima rata i revolucije gubi svoja moralna načela i od odličnog vojnika pretvara se u zločinca i nemačkog saradnika.

Sem ovih, u romanu se ističu i likovi pravoslavnog monaha Gavrila i četničkog koljača Ljubiše Dačića, bivšeg seoskog sluge, čiju pobožnost, primitivizam i divlju prirodu zloupotrebljavaju njihovi gospodari.

Ćosić sa izrazitim darom i smislom gradi svoje književne slike srpskih seljaka, njihove svesti i prirode. U mentalitetu njegovih seljaka oseća se mračan talog dalekih srednjovekovnih ideala, egoistične pobude i snažni nagoni-pre svega glad za zemljom i strah od nemaštine. Ti nagoni dejstvuju stihijski, kao slepe sile: Ćosić je seljake često slikao u kolektivnim pokretima i akcijama, kao u starim horovima antičke drame.

Mesto u Ćosićevom stvaralaštvu:

Posle kratkog izleta u eksperiment sa antiromanom Bajka iz 1966, Ćosić se vraća epskoj temi i piše istorijski roman Vreme smrti koji je objavljivan od 1972. do 1979. u četiri knjige. To je roman o Prvom svetskom ratu, široka freska vremena, događaja i ljudskih sudbina. Nastavljajući priču o pojedincima iz porodice Katića iz sela Prerova, započetu u romanu Koreni, Ćosić ispisuje sagu o Srbiji koja je doživela Golgotu. Trilogijom Vreme zla (Vernik 1984, Grešnik 1985. i Otpadnik 1986) koja je politički roman, Ćosić nastavlja priču o pojedincima iz iste porodice, ali i o drugim likovima iz romana Vremena smrti. Tako je Vremenom smrti i Vremenom zla popunjena praznina između romana Koreni i romana Deobe i ostvarena kontinuirana istorija o Srbiji, Prerovu i dvema prerovskim porodicama. Romanom Vreme vlasti nastavlja se istorija započeta romanom Koreni.