ISBN: Ostalo
Godina izdanja: 1971
Autor: Domaći
Jezik: Srpski

Odlično očuvano, moguće nečitano.

Autor - osoba Đorđić, Petar, 1904-1989 = Đorđić, Petar, 1904-1989
Naslov Istorija srpske ćirilice : paleografsko-filološki prilozi / Petar Đorđić
Vrsta građe knjiga
Jezik srpski
Godina 1971
Izdavanje i proizvodnja Beograd : Zavod za izdavanje udžbenika Socijalističke Republike Srbije, 1971 (Beograd : Beogradski izdavačko-grafički zavod)
Fizički opis 532 str. : faks. ; 27 cm
(Karton sa omotom)
Napomene Azbučna tablica: str. 526-529
Na spor. nasl. str. i na nasl. str. potpis: Radoslav Lj. Pavlović, profesor.: MBVA: N RP 175
Registri.
Predmetne odrednice Ćirilica
Ćirilska paleografija

PREDGOVOR
Ćirilica u nas Srba ili srpska ćirilica kroz vekove je bila i ostala do dana današnjeg nacionalno pismo naše pismenosti, bila ona na narodnom ili, ranije, i na ponarodnjenom staroslovenskom jeziku. Sa svojim vajkadašnjim narodnim imenom to pismo je dugo vladalo i u onoj pismenosti na narodnom jeziku koja se danas služi latinskim pismom i hrvatskim imenom. Nekadašnja ćirilska pismenost koja je pretežno negovana u našim zapadnim krajevima, osobito u Bosni, imala je izvesne grafijske, a naročito pravopisne odlike, pre svega u tzv. brzopisnom tipu srpske ćirilice. Ta regionalna, obično nazivana zapadna i bosanska, varijanta ćirilskog pisma prva je privukla pažnju ispitivača naših starina, i pre Vuka Karadžića.
Na strani pitanjima naše ćirilice bavila su se i oba začetnika slovenske filologije, Čeh Josif Dobrovski i Rus Aleksandar Vostokov. Rusi su uopšte i najviše proučavali razvitak ćirilice u našoj pismenosti. Takvi su, među mnogima, I. I. Sreznjevski, A. I. Jacimirski, A. I. Soboljevski, M. N. Speranski, J. F. Karski, poznati autor „Slovenske ćirilske paleografije“ (prvo izd. 1901, poslednje izd. 1928) i, naročito, P. A. Lavrov, koji je dao „Južnoslovensku paleografiju“ (1904) i „Paleografski pregled ćirilskog pisma“ (u Južnih Slovena, 1914) i izdao dva albuma snimaka iz južnoslovenskih ćirilskih rukopisa (1905. i 1916). Za istoriju pisma u Južnih Slovena ima korisnih podataka i u izvrsnom „Udžbeniku ruske paleografije“ V. N. Ščepkina (1918, novo izd. 1967).
Posebno valja pomenuti Ruse koji su bili saradnici i naših naučnih časopisa, kao što su M. G. Dolopko i G. A. Iljinski, i one koji su se posle Oktobra obreli u našoj zemlji: V. A. Rozov, A. V. Solovjev, S. V. Troicki, S. N. Smirnov, koji je zaslužan za srpsku epigrafiku, S. M. Kuljbakin, koji je, između ostalog, povremeno držao kurs iz slovenske paleografije na beogradskom Filozofskom fakultetu, kao i V. A. Mošin, koji se svom dušom posvetio paleografskom i tekstološkom proučavanju naše stare pismenosti.
Najveći broj naših ispitivača i izdavača ćirilskih spomenika, uključivši pored V. Jagića i najistaknutiju trojicu – Đ. Daničića, St. Novakovića i Lj. Stojanovića – gotovo se i nisu bavili čisto paleografskim pitanjima ćirilice. Štaviše, Lj. Stojanović, koji je predavao slovensku paleografiju na novoosnovanom Bogoslovskom fakultetu u Beogradu, smatrao je da, nasuprot njenom značajnom razvitku, naročito u ruskoj nauci „Paleografija i nije nauka u punom smislu reči, već veština kao zanat i može se naučiti samo vežbanjem` (citat iz „Paleografije“, autorizovanih skripata Lj. Stojanovića, 1921).
Količinski neprevaziđeni izdavač raznovrsne ćirilske arheografske građe Lj. Stojanović je dao i dosada najveću zbirku „Starih srpskih povelja i pisama“ iz Dubrovačkog državnog arhiva, a G. Čremošnik je svojim diplomatičkim studijama izvanredno proširio naše znanje i o izvornim paleografskim osobinama bosanskih i humskih isprava Stojanovićeve zbirke, pisanih uglavnom brzopisnim tipom ćirilice. O njegovoj pojavi, razvitku i širenju Čremošnik je posebno pisao u raspravi „Srpski diplomatski brzopis“ (1959. na nemačkom i 1963. na našem jeziku).
Dubrovačke isprave Stojanovićeve zbirke proučene su sa jezičke i pravopisne strane u mnogobrojnim raspravama M. Rešetara, koji je i paleografski obrađivao pismo dubrovačkih rukopisnih knjiga pisanih ćirilicom, a i štampanih, kao što je Srpski molitvenik od g. 1512.
Lj. Stojanović je objavio i ogromnu zbirku „Starih srpskih zapisa i natpisa“ (1902–1921), a V. Ćorović je najstarije natpise proučavao paleografski po originalima.
Treba još dodati da osnovni deo priloženih na kraju ove knjige izvornih reprodukcija čine tekstovi koji su objavljeni u pomenutim Stojanovićem izdanjima.
Poslednjih godina dali su nekoliko dobrih paleografskih priloga J. Vrana i A. Mladenović, prvi o ćirilskom pismu u najstarijem periodu, a drugi najviše u XVIII veku.
Leksikonski sažet pregled razvitka ćirilice izradili su A. Belić za „Enciklopediju srpsko-hrvatsko-slovenačku“ (1928) i Đ. Sp. Radojičić za „Enciklopediju Jugoslavije“ (1956). U njoj je štampan i moj pregled razvitka slovenske paleografije kod nas (1965).
*
Ova knjiga proizišla je iz osnovnoga kursa slovenske paleografije koji sam u nekoliko mahova držao u okviru stručnog usavršavanja bibliotekara Srbije, a delom iz redovnih predavanja iz staroslovenskog Jezika na novosadskom Filozofskom fakultetu. Odatle je obrada dostupne mi Građe postavljena na paleografsko-filološku osnovu. Pri tome je ostavljena po strani upotreba slova sa veštački izmenjenom glasovnom vrednošću njihovom u tajnom pisanju ili kriptografiji, što je predmet specijalnih istraživanja. Obrađena je upotreba određenih slova u brojnoj vrednosti, najčešće je to u datiranju, ali se u pitanja samoga datiranja odnosno hronologije nije ulazilo, jer nije u vezi sa paleografskim osobinama datih slova-cifara. Obrađena je, razume se, glasovna vrednost slova i njihova upotreba u pisanju tekstova, a izložen je i način savremene transkripcije takvih tekstova, što je novina u našoj paleografskoj literaturi.
Prema tome, po svojem sastavu ova knjiga, kao prvi pokušaj da se šire prikaže istorija postanka i razvitka naše ćirilice, ne poklapa se sa sastavom drugih sintetičkih obrada istorije ćirilskoga pisma.
Istorija morfološkog razvitka ćirilskog pisma u središtu je svakog paleografskog proučavanja. Sa više pojedinosti ovde je obrađen početni ili staroslovenski i stariji srpski period, pri čemu je uzeta u obzir ne samo rukopisna, nego i starija epigrafska građa. Posebno je dat, prvi put u nas, opšti pregled morfoloških osobina ćirilice u prvim našim štampanim knjigama.
Izostavljeni su iz upotrebljene građe ukrasni inicijali i naslovi i, pogotovo, drugi ornamenti i minijature uopšte, koje su i inače predmet specijalnih ispitivanja u istoriji umetnosti. Ne raspravlja se ni o vodenim znacima i uopšte o materijalu i oruđima za pisanje i tehničkoj izradi i opremi napisanoga teksta i o svemu što ide u opštu istoriju pisma i knjige.
Literatura predmeta, uglavnom samo novija i značajnija, data je na kraju knjige zajedno sa napomenama.
*
Ovaj rad na paleografiji srpskoj od samoga početka najvećma je podsticao i svagda u pomoć priticao nezaboravni drug moj i prijatelj Milorad Panić Surep, nenadoknadivi ljubitelj i poznavalac i branilac svega kulturnog nasleđa našega. Njemu, velikom pregaocu, dužna zahvalnost moja ostaće večita.
Nesebičnom i svakovrsnom pomoću zadužili su me osobito: prof. Ivanka Veselinov, Lazar Čurčić i Sonja Tišma, bibliotekari, i Zdravko Peršaj, tehnički saradnik, svi iz Biblioteke Matice srpske; prof. dr Bariša Krekić, prof. dr Vitomir Vuletić, asistent mr Vera Jerković, bibliotekari Antonija Gaković i Janja Šakić, svi na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu; u Beogradu Božidar Kovačević, upravnik Arhiva SANU; Bogoljub Ćirković, upravnik Patrijaršijske biblioteke, Svetozar Dušanić, upravnik Muzeja Srpske crkve; prof. Nikola Rončević iz Zagreba. Njima i svima ostalima koji su doprineli da se ovaj rad završi izražavam najtopliju zahvalnost.
P. ĐORĐIĆ

Sadržaj:
Sadržaj:
Predgovor
ISTORIJA PISMA I PALEOGRAFIJA
Uvodne napomene
Ćirilo i Metodije – osnivači slovenske pismenosti
Crnorizac Hrabar – branilac slovenske pismenosti
O staroslovenskom jeziku
O etničkom poreklu staroslovenskog jezika
Slovensko pismo
Postanak glagoljice
Postanak ćirilice
Slova u funkciji cifara
IZVORI ZA PROUČAVANJE SLOVENSKOGA PISMA DO KRAJA XI VEKA
Spomenci pisani glagoljicom
Spomenici pisani ćirilicom
Epigrafska građa
Ćirilski spomenici pisani u XI veku u Rusiji
Pregled morfoloških osobina ćirilice u spomenicima do kraja XI veka
ŠIRENJE PISMENOSTI U SRPSKIM ZEMLJAMA
Periodizacija istorije srpske ćirilice
Pismo XII veka
Rukopisne knjige, akta i natpisi kao paleografska građa
Postanak srpske grafije i pravopisa
Morfološke osobine
Terminološka pitanja
Pismo XIII veka
Rukopisne knjige kao paleografska građa
Morfološke osobine
Akta kao paleografska građa
Morfološke osobine
Pismo u potpisima i natpisima
Ustav XIV veka
Paleografska građa
Morfološke osobine
Ustav XV veka
Ustav XVI veka
Ustav XVII veka
Razvitak brzopisa u državnim kancelarijama Nemanjića i njihovih naslednika
– Paleografska građa
– Pisari u kancelarijama Nemanjića i njihovih naslednika
– Morfološke osobine
Upotreba brzopisa posle prestanka rada državnih kancelarija
Ustavni tip ćirilice u bosanskoj državi u XIV i XV veku
– Paleografska građa
– Morfološke osobine
UPOTREBA I RAZVITAK SRPSKOGA BRZOPISA IZVAN NJEGOVA MATIČNOGA PODRUČJA
Dubrovnik
– Paleografska građa i pisari .
– Morfološke osobine
– Rukopisne knjige
Bosanska država
– Paleografska građa i pisari
– Grafija i morfološke osobine
Turske kancelarije
Arbanaške kancelarije
Madžarske kancelarije
Upotreba i razvitak brzopisa u pripadnika zapadne crkve od XV veka na području nekadašnje bosanske države i susednih oblasti
Rečenični i pravopisni znaci
– Akcenti i spiriti i drugi nadredni znaci
– Interpunkcija
– Sastavljeno i rastavljeno pisanje reči
– Skraćeno pisanje reči
– Upotreba nadmetnutih slova
– Ligature
Ćirilica u štampanim knjigama u pripadnika istočne i zapadne crkve
Novo doba
Vukova reforma azbuke
Transkripcija srpskoslovenskih tekstova
– Označavanje – suglasnika
Transkripcija crkvenoslovenskih i slavenosrpskih tekstova
Literatura i napomene
REPRODUKCIJE
I. Grčko pismo
II. Slovensko pismo do kraja XI veka
III. Početni period formiranja srpske ćirilice XII vek
IV. Razvitak srpske ćirilice posle formiranja brzopisa
V. Štampane knjige.
VI. Novo doba
Ragistar imena
Predmetni registar
Azbučna tablica

MG131 (MBG)