ISBN: Ostalo
Godina izdanja: 1900 - 1949.
Autor: Domaći
Tematika: Književnost
Kulturno dobro: Predmet koji prodajem nije kulturno dobro ili ovlašćena institucija odbija pravo preče kupovine
Jezik: Srpski

1930. NA JUGU. Almanah.
Ekstremno retko u ponudi! Nijedna biblioteka u Srbiji nema primerak.
Veoma dobro očuvano s obzirom na godine.

Ovaj primerak je s posvetom pesnika Svetislava M. Maksimovića (koji ima priloge u almanahu) prijatelju pesniku Jakovu Tufegdžiću. Interesantno je da su obojica stradala krajem Drugog svetskog rata, Maksimovića je po oslobođenju verovatno ubila OZNA, a Tufegdžić je kao četnik stradao u Bosni 1944.

U ovom broju su objavljene prve pesme Radovana Zogovića kao i prilozi avangardnog i nadrealističkog pesnika s Kosova i Metohije Velimira Parlića.
Naslovnu stranicu izradio je akademski slikar Nikola Martin (Martinovski), utemeljivač savremene makedonske umetnosti.
Odgovorni urednik: R. Zogović.
Naslovni list ilustrovao g. Nikola Martin, akad. slikar, Skoplje,
Štamparija i knjigoveznica „Južna Srbija“

Pesničkim delima u almanahu su još zastupljeni i: Svetislav M. Maksimović, Sava Marković Štedimlija, Velimir Parlić, Janko Đonović, Živojin Petrović, Ljubomir M. Dobričanin, Branislav L. Lazarević, Dobrivoje S. Kapisazović (pod pseudonimom Venijamin) i Jovan Kostić (Kostovski). Pod zajedničkim naslovom Književna 1930. na Jugu (str. 33–40), pored Zogovićevih pozorišnih prikaza, objavljene su još tri priče Velimira Parlića i jedan prikaz Ljubomira Dobričanina.

SVETISLAV MAKSIMOVIĆ (1905–1945) rođen je u Svetliću kraj Kragujevca, detinjstvo je proveo u Lužnicama, a osnovnu školu i gimnaziju u Kragujevcu. Kao učenik Muške gimnazije bio je aktivan je u brojnim udruženjima: „Skauti“, „Sokoli“, Literarna družina „Podmladak“. Godine 1925. započeo je studije na Filozofskom fakultetu u Beogradu (Grupa za opštu i nacionalnu istoriju). U toku studija bavi se i književnim radom; objavljuje rukopise u Književnom severu, Mladom zadrugaru i Književnoj reviji. Tako stiče i prijatelje u skadarlijskim kafanama: Tina Ujevića, Radeta Drainca, Desimira Blagojevića, Dušana Jerkovića. Jedan je od urednika Književne revije i osnivača Književnih novosti. Diplomirao je 1931. na Filozofskom fakultetu u Skoplju, koji je tada bio u sastavu Beogradskog univerziteta. Sa pesnikinjom i profesorkom Dorom Pilković venčao se (1933) u Sabornoj crkvi u Beogradu. U Muškoj gimnaziji u Kragujevcu, pokrenuo je (1935) list Mladi Šumadinac. Godine 1936. kao redovni član Matice Srpske u Novom Sadu, nagrađen je Poveljom MS, a potom objavio svoju najbolju pesničku knjigu „Pesnik u svom vremenu“. U vreme profesorskog rada u jednoj pirotskoj osnovnoj školi, izabran je (1939) za odbornika Kragujevačke opštine. Na demonstracijama 1941. g. Svet. M. Maksimović držao je oštar govor u kome je politiku jugoslovenske vlade osudio kao izdajničku. Odveden je 21. oktobra na streljanje, kao preživeli svedok strahote nemačkog zločina. Oslobođenje Kragujevca 1944. dočekao je sa velikom radošću. Kažu da je nasmejan projurio ulicom i zagrlio prvog Rusa na koga je naleteo, posle čega je odveden u zatvor. Kasnije, kao profesor Muške gimnazije, držao je govor na sahrani svog đaka Ljubiše Vukomanovića, koji je poginuo na Sremskom frontu 1945. To je bio povod za novo hapšenje – dva dana nakon hapšenja, tokom saslušanja, navodno je skočio kroz prozor kancelarije šefa OZNE, Svete Nešića. Porodici nije dozvoljeno da ga sahrani.

JANKO TUFEGDŽIĆ (Šabac, 1907 – novembar 1944) bio je srpski i jugoslovenski književnik i novinar, profesor jugoslovenske književnosti, rezervni pešadijski kapetan II klase Jugoslovenske vojske i šef propagandnog odseka Cersko-majevičke grupe korpusa Jugoslovenske vojske u Otadžbini.
Obrazovanje i karijera
Rođen je 1907. godine u Šapcu, kao sin badovinačkog sveštenika Dragoljuba Tufegdžića i Perside Veselinović, kćerke književnika Janka Veselinovića, pisca istorijskog romana „Hajduk Stanko“. Završio je studije jugoslovenske književnosti na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu. Primljen je u Udruženje srpskih književnika 1928. godine. Iste godine, izlazi i njegova prva zbirka pesama pod nazivom Bespuća i bludnje. Već naredne godine, izlazi i njegova druga zbirka pesama Zvezdani hlad. Radio je kao novinar lista Pravda do 1938. godine, a bio je i urednik Ošišanog ježa i stalni dopisnik Politike. Sprijateljio se sa Milošem Crnjanskim u vreme sukoba sa književnom levicom, koji je vodio preko časopisa „Ideje“. Govorio je francuski, engleski i češki, a služio se italijanskim i nemačkim jezikom.
Drugi svetski rat
Janko Tufegdžić je imao čin rezervnog pešadijskog kapetana II klase Jugoslovenske vojske, uoči Aprilskog rata 1941. godine. Njegov sinovac gardijski major Vojislav Tufegdžić, komandant Cerskog korpusa Jugoslovenske vojske u Otadžbini, pozvao je Janka da mu se pridruži, što je ovaj i učinio. Kao istaknuti novinar, odmah je preuzet u štab komandanta Cersko-majevičke grupe korpusa pod komandom pukovnika Dragoslava Račića i postavljen za šefa propagandnog odseka. Uglavnom je boravio u pećini u selu Gornje Košlje na planini Bobiji, organizovao jednu štampariju i uređivao novine „Glas Cera“, „Šumske vesti“, „Uljez“… Pošto je pukovnik Račić sa svojim vojnicima izgradio crkvu brvnaru u selu Savković, tokom zime 1943. godine u njoj se venčavaju Janko Tufegdžić i maturantkinja šabačke gimnazije Zora Novaković iz sela Klenja. Venčani kum im je bio pukovnik Dragoslav Račić. Uoči povlačenja u Bosnu krajem 1944. godine, rodila im se kćerka Planinka. Posle novembra 1944. godine, sudbina Janka Tufegdžića nije poznata. Postoje navodi da je na prevaru ubijen u jednom muslimanskom selu gde je zanoćio.
Književnost Janka Tufegdžića
U pesmama koje je pisao poslednjih godina života, Tufegdžić je opevao ličnosti i vojevanja Jugoslovenske vojske u Otadžbini. Između ostalog, opevao je opsadu Šapca i oslobođenje Banje Koviljače 1941. godine. Ove pesme su ostale u rukopisima, a sačuvala ih je njegova kćerka Planinka, koja ih je potom predala svojim sinovima – Janku i Stevanu Markovačkom. Njegove tri zbirke sa dodatkom ovih neobjavljenih pesama, štampane su 2017. godine.
Dela: Bespuća i bludnje (1928), Zvezdani hlad (1929), Nevidljive bitke (1940), Pesme – tri objavljene i jedna neobjavljena zbirka.

RADOVAN ZOGOVIĆ, crnogorski književnik (Mašnica, 19. VIII. 1907 – Beograd, 4. I. 1986). U međuraću djelovao kao književni kritičar te gimnazijski profesor. Od 1941. u partizanima, nakon II. svjetskoga rata rukovoditelj u propagandi Komunističke partije Jugoslavije, autor programatskih i polemičkih članaka i kritika sa stajališta dogmatskoga realsocijalizma (Na poprištu, 1948). Kao pristaša J. V. Staljina 1949. razriješen svih dužnosti. Najznačajniji je kao pjesnik; njegova je lirika isprva bila izrazito društveno angažirana, kritička i polemička prema društvenoj zbilji, dok u kasnijim pjesmama pretežu pejzažni i zavičajni motivi te refleksije o mladosti, protoku vremena i sudbini. Pisao i novele (zbirka Pejsaži i nešto se dešava, 1968) te prevodio s ruskoga (V. V. Majakovski, M. Gorki). Važnije zbirke pjesama: Plameni golubovi (1937), Prkosne strofe (1947), Artikulisana riječ (1965), Noć i pola vijeka (1978).
***
Revolucionarni i stvaralački put crnogorskoga pjesnika, esejiste, pripovjedača i romansijera RADOVANA ZOGOVIĆA (1907–1986) u periodu između dva svjetska rata povezan je s Makedonijom. Ta povezanost odnosi se najprije na njegovo školovanje u Tetovu i Skoplju, a zatim i na njegovo ilegalno komunističko i revolucionarno djelovanje. Njegovo revolucionarno i književno djelovanje u okviru pokreta socijalne književnosti, kao i njegov odnos s Kostom Racinom i s drugim makedonskim revolucionarima i piscima, uglavnom su poznati. Nasuprot tome, u nauci se malo pisalo o uticaju makedonskoga radničkog pokreta na Zogovićevu poeziju i o motivima u njegovom književnom djelu koji su u vezi s ovim pokretom i sa Makedonijom uopšte, u periodu između dva svjetska rata i u poratnom periodu.
***
Krajem dvadesetih godina, pošto je isključen iz gimnazije u Peći, gimnazijsko obrazovanje (osmi razred) Radovan Zogović završava u Tetovu. Još tada, proljeća 1929. godine, odnosno u vrijeme Šestojanuarske dikatature, na sletu srednjoškolskih književnih družina iz cijele Jugoslavije, koji je održan u Skoplju, on će se javno izjasniti protiv slanja pozdravnog telegrama kralju, predlažući da se u zamjenu za to novac dodijeli siromašnoj biblioteci pri tetovskoj gimnaziji. Zatim se, u jesen iste godine, upisao na Filozofski fakultet u Skoplju gdje je studirao jugoslovensku književnost. Ubrzo zajedno s jednim drugom (Ljubomirom Dobričaninom), u Skoplju uređuje i objavljuje almanah „1930. na Jugu“ u kome se nalazi i pet njegovih pjesama i jedan pozorišni prikaz.
Najranije sačuvane Zogovićeve pjesme iz Skoplja čine pet pjesama iz almanaha „1930. na Jugu“. Tri pripadaju ciklusu ili nekoj drugoj većoj cjelini, pod naslovom „Zasunčale sjenke“. To su dvije nenaslovljene pjesme: „Vrisnula porođajno, krvavo zora u dimnjaku crnom fabrike“ i „Ruke, tamnoliki krikovi, raspeti u mojim zjenama“, kao i pjesma čiji je naslov „Na ulici“. Druge dvije pjesme su „Robijaši“ i nenaslovljena „Srce sam svoje najeo u noći...“
Iz ovih pjesama izdvaja se „Ruke, tamnoliki krikovi raspeti u mojim zjenama“, druga po redu. Njenu noviju varijantu, pod naslovom „Ruke zbog kojih patim“, autor je objavio na početku svoga izbora „Prkosne strofe“ (1947). Kao što sam izjavljuje, ta pjesma označava izvjestan prelomni trenutak u njegovoj najranijoj poeziji. U njoj se primjećuje potpuna okrenutost socijalno-revolucionarnome izrazu:
O, ruke, krvave, patničke, očinske, radničke, ruke
raznesene životom, kao gavranom:
po drumovima, po pločnicima, po bulevarima,
po rudokopima, po oranjima, po dimnjacima,
po morima, po svjetovima, nad svjetovima...

Prisustvo Makedonije u poeziji Radovana Zogovića iz toga perioda, odnosno u spomenutim pjesmama, ne može da se uoči ni preko poetskih slika i motiva, ni u poetskoj leksici. Može da se kaže da je Makedonija u tim pjesmama, odnosno Skoplje – prisutno u kontekstu koji se odnosi na cijelu međuratnu jugoslovensku stvarnost. Samim tim što su nastale u Skoplju i što je taj grad pjesniku jedina poznata veća gradska i radnička sredina, navodi nas na razmišljanje da su taj grad i život u njemu osnovna Zogovićeva inspiracija u tome periodu.

VELIMIR PARLIĆ jedan je od najznačajnijih pesnika na Kosovu i Metohiji između dva svetska rata. Poput velikog broja srpskih pisaca i kulturnih radnika toga doba koji deo aktivnog spisateljskog života provode u Skoplju, tako i Parlić. U zbirci pesama Leš sunce, i u ostalom stvaralaštvu, kod njega se osećala nova i specifična, pomalo nihilistička slika stvarnosti, koja je rezultat individualnog doživljaja opšte, ali i lične nemoći. Bio je pristalica nadrealnih i avangardnih ideja. Ovakav stav Parlić promoviše u poeziji, dok su pripovetke nastavak realističkog prikazivanja sveta.

Nikola Martinoski rođen je 1903. godine u Kruševu, u staroj uglednoj makedonskoj porodici. Osnovnu školu i gimnaziju završio je u Skoplju, a Školu lepih umetnosti u Bukureštu. Od kraja 1927. do kraja 1928, boravio je na usavršavanju u Parizu. U složenoj, umetničkoj klimi Pariza, Martinoski je našao uzore u delima nekih od najznačajnijih predstavnika Pariske škole. U stvaralaštvu Martinoskog, po povratku iz Pariza u Skoplje, vidljiv je snažan uticaj Sutina. Uznemirenu i dramatičnu umetnost ovog slikara Martinoski kombinuje u svojoj svesti sa delima drugih umetnika, Pikasa, Sezana, Modiljanija… U Makedoniji je Martinoski spontano našao motive za svoje slikarstvo u sirotinjskim prizorima skopskih ciganskih mahala, u javnim krčmama i krčmama Skoplja i Soluna. Slikao je aktove, portrete, mrtvu prirodu, pejzaže… Posebno mesto u njegovom stvaralaštvu zauzimaju teme: Majka sa detetom, Dojilja, Ciganka i Svadba. Slike Nikole Martinoskog nalaze se u muzejima i galerijama širom bivše Jugoslavije, ali i brojnim privatnim zbirkama na tom prostoru. Nikola Martinoski, utemeljivač savremene makedonske umetnosti, umro je 7. februara 1973. u Skoplju.


avangarda, međuratna književnost, periodika, nadrealizam, dadaizam, zenitizam
KC (N)